Gobi

Ulaanbaatar komt net tot leven bij opgaande zon als het internationale gezelschap waarmee ik naar de Gobiwoestijn afreis, met slaapogen uit het toevluchtsoord aan het eind van de wereld druppelt. We reizen in een bizar busje van oerdegelijke Russische makelij, duf grijs van kleur, hoog op de wielen, zes zitplaatsen en een kleine bagageruimte; de jerrycans met water en benzine, de tenten en al het kampeergerei moeten op het dak. Het duurt even voor alle passagiers, tolk en chauffeurs hun plaats hebben gevonden. Slierten ochtendnevel kondigen frisjes een bloedhete dag aan.

Eindelijk is het zover. Op weg naar de Gobi, waar ooit Marco Polo op weg naar Peking zijn middeleeuwse avonturen beleefde, waar de zijdehandelaars door trokken om het gulzige antieke Rome van luxe stoffen te voorzien, waar Dzjengis Khan en zijn horden heersten. Ik heb iets met woestijnen en de Gobi is degene die het meest tot mijn verbeelding spreekt.

Aan de rand van de stad gaat het asfalt onherroepelijk over in zand; we rijden weg van de stad, weg van de westerse beschaving. De Mongoolse chauffeur oriënteert zich feilloos in een eindeloze vlakte die je naar de prehistorie katapulteert. Dieren, veel dieren, de meeste ongetemd, kleine, vinnige paarden, schapen, geiten, kamelen, jaks migreren gestaag, niet beperkt door omheiningen. Dit is een land zonder grenzen, groots onder het helblauwe Gewelf, dat de Mongolen als een van hun goden beschouwen. Geen enkele moderne dissonant verstoort het beeld. Het landschap wordt niet onderbroken door verticale lijnen, geen bomen, geen gebouwen, geen telefoon- of elektriciteitspalen.

Tegen de middag steekt een stevige wind op. Zand dat hier nog half bedekt wordt door het gras, stuift op in mini tornado's, die een venijnige aanval uitvoeren op mijn ogen, mijn neus, mijn mond. In open lucht eten is onmogelijk. We stoppen bij een tent, de tolk stapt uit en praat even met een vrouw die naar buiten komt. Even later komt ze ons halen en kunnen we binnen eten. In deze barre contreien gebiedt de gastvrijheid dat een reiziger te allen tijde onderdak kan vragen en krijgen en dan is een tolk echt geen overbodige luxe, want de nomaden kennen alleen Mongools. Stel je even voor dat in België een bus Japanse toeristen voor je deur stopt, aanbelt en vraagt om in je living te mogen lunchen. Ik voel me ongemakkelijk en niet op mijn plaats in de 'living' van de familie, die plaats maakt voor ons gezelschap. Wij installeren ons op de brede, comfortabele bedbanken. De steunpalen en het meubilair zijn traditioneel oranje gekleurd ter ere van een andere animistische godheid: de Zon. Wanneer we opstappen geven we de overgebleven boterhammen aan de vriendelijke familie. Zij kunnen maandenlang over ons bezoek vertellen aan hun buren, vrienden en kennissen.

Naarmate we verder naar het zuiden rijden, maakt de steppe plaats voor de echte woestijn. De meertjes worden kleiner en minder talrijk. Het is laat in de lente en er is na het afsmelten van de sneeuw, nog vocht genoeg in de bodem om heel de woestijn te bedekken met een orgie van bloemen, een korte periode van fertiliteit in een, de rest van het jaar, onvruchtbaar land. Zo ver het oog reikt is de woestijn paars gekleurd door de kleine inheemse versie van de iris.

Tegen zonsondergang bereiken we het kamp voor de nacht. Gelukkig hebben we iglotenten bij die zich bijna automatisch opzetten, want niet iedereen is een volleerde kampeerder. In het halfduister bereiden we een maaltijd die de eerstvolgende dagen niet veel variatie zal vertonen, hooguit een andere combinatie: schapenvlees, wortelen, uien en aardappelen.

Ik ervaar aan den lijve de eentonigheid van het leven van de Mongool. Hier begrijp ik dat enorme hoeveelheden airag, gefermenteerde en dus alcoholische paardenmelk, en wodka kunnen helpen om de verveling en het keiharde bestaan te vergeten. Ik, als westerse reiziger, wil ontsnappen aan de eeuwige ratrace en de betonnen muren om me heen als ik een land als Mongolië bezoek. De rust van de pure natuur heeft op mij een onweerstaanbare aantrekkingskracht maar de plaatselijke bevolking leeft hier in die natuur een onbarmhartig bestaan: in de winter alles bevriezende poolwinden, in de zomer vuurhete zandstormen. Daar moet je dan overleven in je vilten huis.

Voor ik de tent induik, is het tijd voor een sanitaire stop. Dat is een belevenis voor een westerling die deze handelingen graag achter een deur afhandelt. In de duisternis van de nacht ben ik al na honderd meter uit het zicht verdwenen van de drinkende en zingende kring rond het vuur. Overdag daarentegen is er niets om me te verschuilen, zeker geen huisje met een deur. De plantengroei is hoogstens enkeldiep en rotspartijen vind ik hier ook niet. Alleen afstand geeft hoop op enige privacy, tot er drie Mongolen op hun paarden opduiken aan de horizon. Zij zien een hurkende gedaante tussen de irissen en wijzigen hun parcours zodat ze, volgens hun etiquette, voldoende ver uit mijn buurt blijven om me onzichtbaar te kunnen verklaren. Ik zit daar, gegeneerd, tussen de bloemen, met het zakje voor het toiletpapier in een hand, de rol in de andere.

De volgende dag kondigt zich aan in zinderende kleuren: een bloedrode rijzende Zon, die het Gewelf penseelt in alle kleuren van de regenboog. Voor ik met mijn slaapogen kan knipperen baadt de purperen vlakte in gouden licht, overkoepeld met egaal helder blauw.

Er is geen water om me te wassen en een douche, vergeet het! De aanwijzingen voor het vertrek indachtig, heb ik enkele pakken vochtige doekjes voor babybilletjes meegebracht Mijn handen ontsmet ik met gel, mijn tanden poets ik met tandpasta op zoutbasis. Doekjes, toiletpapier, alle afval die na vertrek op onze aanwezigheid zou kunnen duiden, nemen we mee. Dit is een ecologische reis.

Zonder enige aanwijzing vooraf, ergens in deze eindeloze steppe, opent zich aan onze voeten een kloof met zicht op Jurassic Park. Mijn fantasie over brontosaurussen die in kuddes door dit land trekken is niet zo gek. Zo goed verborgen, en toch vonden ondernemende archeologen in deze godvergeten plaats de overblijfselen van allerlei sauriërs, die in de toen aanwezige moerassen zijn verdronken. De plaats heeft zelfs een museum. Daar vind ik naast enkele glazen kasten met plaatselijke flora en fauna, een opstelling over de dinosauriërs met versteende eieren en fragmenten van enorme skeletten. We naderen de zandduinen van de Gobi, ooit de paradijselijke stranden van een enorme binnenzee, de biotoop van de levende exemplaren uit het museum.

We racen in sneltreinvaart over de egaal gladde zandpiste recht naar ons doel. Door de bestofte voorruit van het busje zie ik hoe zich in de verte een gelige streep aftekent, daar waar blauw en paars elkaar raken. De race wordt afgeremd door slome kuddes kamelen die op hun hoge poten ronddwalen in de hete leegte. Langzaam krijgt de streep meer vorm en begint ze te schitteren in de felle middagzon, tot ze wordt omgetoverd tot zandduinen van wel achthonderd meter hoog. In de plaatselijke taal heten ze de zingende duinen, waarom is me een raadsel. Zodra het busje stopt, klap ik mijn tent uit en hoop op het rulle zand een zachter bed te vinden dan op de keiharde verdroogde modder op de vorige kampplaats.

Het is nog vroeg genoeg om nog even de duinen te verkennen en vooral om als een klein kind naar beneden te glijden op een van de afvalzakken, die we in ruime voorraad bij ons hebben. Het is laat in de namiddag en de wit-gele schittering van het zand lost op in roze en rood. Ik ploeter naar boven, de voeten bij iedere stap volledig wegzinkend in het zand. Het zweet gutst van mijn lijf, ik klauw mijn handen in het zand op zoek naar steun, want mijn voeten zakken telkens weer naar beneden. Ik wil daarboven staan en het zicht op het zandgebergte op me laten inwerken. De kracht van de zon begint te tanen, de schaduwen worden dieper, het klimmen wordt gemakkelijker. Eens ik boven aankom, tekent zich een onwaarschijnlijk, surrealistisch landschap voor mij af: rode bergen gescheiden door bijna zwarte dalen, erboven het Gewelf dat naar paars begint te neigen. Oneindig verdwijnend achter de horizon.

Ik keer me om en realiseer me dan dat ik lijd aan hoogtevrees, heel erge hoogtevrees en onder mij gaapt de leegte. De afvalzak hangt nutteloos aan mijn rugzak en ik versteen ter plaatse. Alleen de rustige stem van mijn vriendin kan me naar beneden praten: 'Draai je om, zodat je de berg ziet, zet nu je voet wat lager, zoek steun met je handen, andere voet wat lager, ja het gaat goed zo' Met oneindig geduld leidt ze me de lange, lange weg terug, terwijl de anderen vrolijk op hun afvalzak naar beneden suizen.

Beneden wacht alweer een maaltijd van schapenvlees, uien, wortelen en aardappelen. Daarna, de tent.

Als ik voor dag en dauw mijn hoofd naar buiten steek, staat een harige kamelenpoot op enkele centimeters van mijn neus. Iets verder zie ik dat een hele kudde kamelen het tentenkamp zonder slag of stoot heeft veroverd. De chauffeurs, die ondertussen ook wakker zijn, hebben weinig mededogen met de beesten en verjagen ze meteen met flink wat kabaal en wapperende handen. Stoïcijns hobbelen de kamelen weg naar rustiger oorden.

We reizen af naar Bulgan, een nederzetting in niemandsland. Zodra ik het dorp aan de horizon zie opdoemen, fladderen plastieken vlinders, wit, groen, geel, blauw tussen de irissen. De kleurrijke winkelzakjes van de lokale handelaars plaatsen een bom onder de gedachte dat dit een prehistorisch land zou zijn. Zelfs tot hier dringt de plastiek maatschappij door.

De nederzetting bestaat uit houten huizen aan zandige landwegen met centraal gelegen enkele duistere winkeltjes en een markt. Ook hier vervliegt de illusie van een ongerept land. De markt is opgebouwd met muren van roestige, afgedankte containers vol tweedehandskleren, -schoenen en -gereedschap en plastiek, veel plastiek. In het midden op wankele houten kraampjes of op zeildoek op de grond: aardappelen, uien, wortelen. Vlees en zuivel vind je in de winkels in koelkasten, al is het niet helemaal zeker dat die ook koelen. In het dorp zie je dat de moderne techniek hier toch is doorgedrongen: verhakkelde vrachtwagens, blinkende zware motoren, zonnepanelen, schotelantennes.

We brengen een bezoek aan de burgemeester, een visionair met meerdere universitaire titels. Hij heeft ervoor gekozen om terug te keren naar zijn dorp om daar verschillende ecologische teeltmethodes te testen. Hij heeft hiermee zo'n succes dat hij van de overschotten, die hij zelf niet gebruikt, conserven kan maken. Hij geeft zijn kennis over de beproefde methodes door aan familie, vrienden en buren die hierdoor grotere oogsten kunnen binnenhalen van andere groenten dan aardappelen, uien en wortelen.

Toch ben ik, na het bezoek aan dit dorp een illusie armer. Zelfs aan het eind van de beschaving, vind je nog altijd haar uitwassen. Hoe lang duurt het nog voor de oergrond ook hier met beton is overgoten?